مدل ارگون^[1]

مدل چشم اندز سازي ارگون مدلي است كه توسط شاخه ايالات ارگون ” انجمن برنامه ريزان آمريكا” و به منظور ترويج و حمايت از برنامه ريزي شهري بلند مدت تدوين به رشته تحرير در آمده است.

مدل ارگون را فرآيندي متشكل از چهار گام تشكيل مي دهد، كه هريك از گام ها براساس يك پرسش ساده بنا نهاده شده است(گلكار 1384، 26).

1- هم اینک کجا هستیم؟

ابزار کلیدی برای این مرحله تصویر ونيمرخي از شهر است که وضع موجود آن را برآورد کند، هدف اصلی این بخش ارائه شناختی از توسعه پایدار برای شهرها، بعلاوه ارائه مبنایی برای کنترل است. با توجه به سرزندگی، رقابت، توانایی مالی و اداره خوب شهرها، این بخش گزارشي از وضعیت موجود شهر است.

2- می خواهیم کجا باشیم؟

با ارزیابی از قوت ها، ضعف ها، فرصت ها و تهدید ها و مزایای رقابتی هر شهر یک چشم انداز جمعی بلند مدت برای شهر از طریق فرآیند مشاوره ذی نفعان شان تهيه مي گردد. چشم انداز از طریق توافق بوسیله همه ذی نفعان، برگرفته از تحلیل مزایای رقابتی بدست می آید.

3-چه مسائلی را باید بررسی کنیم تا به آنجا برسیم؟

اگر چشم انداز، جایی را که شهر می خواهد در طول دورة معین آنجا باشد مجسم کند، راهبردها، این که چطور شهرها می خواهند به آنجا برسند را برنامه ریزی می کنند. در این مرحله شهرها برنامه های راهبردی و عملیاتی ویژه را فرموله بندی می کنند تا مسائل و فرصت هایی که در مرحله قبلی در جهت دستیابی به چشم انداز تعیین شده بودند بررسی کنند.

4- چه اقداماتی باید اتخاذ کنیم تا بهآنجا برسیم4؟

با ارائه چشم اندازی که مجسم کند آنجایی را که شهر می خواهد در طول مدت معین آنجا باشد و ارائه ملاحظات و مسائل راهبردی که از قبل تعیین شدند، شهرها می توانند تصویر هماهنگ پروژه ها، برنامه ها و عملیات راهبردی را داشته باشند(CDS Talking for Philippine cities, 2004).

شكل(1): فرآايند چشم انداز سازي بر اساس مدل ارگون

Source: Word Bank Report, May 2000

-بايد به نقش ذينفعان مهم نيز اشاره داشته باشد نه فقط به نقش دولت محلي

– قابل فهم است.(تمامي افراد مقيم بايد بتواند درباره اش صحبت كنند.)

پس از انتخاب چشم انداز و پس از حصول اطمينان از انطباق آن با ” راهبرد” توزيع گسترده چشم انداز منتخب و تلاش جهت جلب مقبوليت سند براي كسب تعهد و الزام به اجرا از طرف تمامي جامعه ضرورت دارد. از اين رو لازم است چشم انداز شهر به شكل گسترده اي مورد تبليغ قرار گيرد تا همواره زنده بماند. بطورمثال اين كار مي تواند از طريق گزارش منظم و مستمر نتايج پايش ها به مردم صورت بگيرد. اگرچه ممكن است تجديد نظر در چشم انداز در صورت وقوع تغييرات شديد لازم باشد معهذا تغيير يابد، بايد توجه داشت كه تغيير مكررچشم انداز، آن را بي اعتبار خواهد ساخت(گلكار 1384، 28 ).

مرحله سوم: بيانيه راهبردها (Strategy)

تدوين راهبرد در فرايند CDS، به مفهوم تعيين اهداف و اقدامات گوناگوني است كه مي تواند شهر را به هدف نهايي خود برساند. فرايند برنامه ريزي راهبردي فرايند تصميم گيري مشاركتي است كه منابع موجود را براي استفاده از فرصت ها و رفع تهديدات پيش روي شهر به كار مي گيرد. برنامه ريزي راهبردي به معناي اتخاذ” تصميمات آگاهانه” در مورد ايجاد«تغيير جهت» است (گلكار 1384، 71).

اساساً يك راهبرد متشكل از تعدادي سياست برنامه راهكار و اقدام است كه با هدف ايجاد نتايج قابل اندازه گيريكه مي توانند به تحقق “چشم انداز” شهر كمك نمايند مي باشند.

يكي از محصولات فرايند برنامه ريزي راهبردي CDS، توليد ” برنامه اجرايي” شهر (Action Plan) است كه در آن اقداماتي كه جهت بهبود اداره و مديريت شهري، افزايش سرمايه گذاري و كاهش فقر لازم است صورت گيرد مشخص مي شود. برنامه اجرايي بايد به وضوح “مسئوليت ها” (اينكه چه كسي چا كاري انجام دهد؟) و “تخصيص منابع” (چه مقداري از چه چيزي؟) را در چارچوب زماني معيني (در چه سلسله اي از زمان؟) را مشخص و ارائه نمايد(گلكار 1384، 71).

احتمالاً از نظر مديريي، مرحله تدوين “راهبرد”(بهمراه مرحله اجرا) از دشوارترين بخش هاي فرايند CDS است.

• تعيين محورهاي راهبردي
  
• پيش از تدوين راهبردهاي تفصيلي، با يد دامنه كار را با انتخاب نمودن ” محورهاي راهبردي” واجد اولويت مشخص تر نمود.
• فهم راهبردهاي مشترك ميان كليه طرف هاي ذينفع ايجاد گردد.
• كار با مباحث و اهداف مشخص تر كه نيل به چشم انداز آنيده را ممكن مي سازد آغاز گردد(ا ز عوامل ايجاد كننده تغيير استفاده مي شود)

گام پنجم: طراحي محورهاي راهبردي واجد اولويت

• تدوين سياست ها، برنامه ها، راهكارها و ديگر اقدامات براي اجرا در آوردن محورهاي راهبردي
• تدوين سياست ها، پروگرام ها، راهكارها و اقدامات
• طراحي فعاليت هاي پايش و ارزيابي
• تعيين سنجه هاي كاركرد و موفقيت
• تدوين شاخص هايي براي سنجش
• تدوين چارچوب زماني
• تعيين مسئوليت پايش

1. تدوين برنامه كار براي مرحله اجرا

• هدايت مسير از مرحله طراحي تا مرحله اجراي راهبردها
• تعيين مسئولين اجرا
• تخصيص منابع
• تعيين چارچوب زماني

گام ششم: تدوين برنامه اجرايي شهر

• طراحي «برنامه اجرايي» با توجه به اصل تعادل هزينه و فايده براي كليه طرف هاي شركت كننده
• توزيع برنامه اجرايي به كلي شركت كنندگان در فرايند
• انتشار برنامه اجرايي به اشكال گوناگون (براي عامه : خلاصه برنامه با ذكر نقاط عطف، براي طرف هاي ذي نفع: برنامه تفصيلي با ذكر مسئوليت هاي اجرايي)

به طور خلاصه يك برنامه اجرايي سه نكته اساسي را تعيين مي نمايد:

الف: چه كسي چه كاري بايد انجام دهد؟(مسئوليت ها)

ب:با چه ميزان از چه منابعي؟(تخصيص منابع)

ج: در چه ترتيبي و چه هنگامي؟(چارچوب زماني)

مرحله چهارم:برنامه اجرايي

گام هفتم: اجرا

– به اجرا در آوردن “راهبرد توسعه شهر” (CDS) دشوارترين بخش فرآيند مي باشد و از اين رو ضروري است كه از ابتداي كار به كليه طرف هاي ذي مدخل به وضوح خاطر نشان گرديده باشد كه هدف اصلي از تمامي تلاش ها ” به اجر در آوردن” راهبردهاست و نه “تدوين” آنها. هدف اين مرحله به اجرا در آوردن “برنامه اجرايي”(Action Plan) و نهادينه كردن فرايند CDS است.

يك فرايند اجرا

” از گام هاي زير تشكيل مي شود:

• ايجاد يك گروه اجرايي تعيين مسئولين گرداننده فرايند اجرا
• پالايش”برنامه اجرايي” و برنامه كار براي مرحله اجرا”
• سلسله مراتب كارها
• تعيين مسئوليت ها، چارچوب زماني منابع
• آثار مورد انتظار و شاخص هاي موفقيت
• سيستم پايش و ارزيابي
• فرايند رفع اختلاف ميان طرف هاي ذينفع

1. مذاكره درباره اجراي محورهاي راهبردي واجد الويت

• انتخاب دقيق “محورهاي راهبردي”

– آغاز نمودن اجراي”محورهاي راهبردي” و مستقر نمودن مكانيزم هاي پايش و ارزيابي

• پايش نمودن پيشرفت اجرا و تنظيم راهبردها در صورت نياز

در مرحله اجرا، برانگيختن و ايجاد تعهد در كليه شركت كنندگان از اهميت حياتي برخوردار است. معمولاً در اين بخش از فرايند كار به واسطه تعداد زياد راهبردها و حجم تلاش هاي به عمل آمده در فرايند برنامه ريزي و تصور اينكه مرحله اجرا به صرف منابع قابل ملاحظه اي نياز دارد باعث مي گردد.كه طرف هاي ذي نفع، كارشناسان برنامه ريزي و حتي عامه مردم به نوعي در اين مرحله احساس خستگي نمايند. به اين دليل شايد مناسب باشد كه كار با اجراي تعدادي از ” محورهاي راهبردي” كه به مبرم ترين مسائل و دغدغه ها پاسخ مي دهد و انتظار مي رود كه نتايج عملي و پيشرفت آن خيلي سريع خود را نشان دهند، آغاز گردد. همچنين آن بخش از ” محورهاي راهبردي” كه در مرحله تدوين با سرعت بيشتري مورد توافق و اجماع نظر قرار گرفته اند مي توانند محورهاي مناسبي جهت شروع به اجرا باشند.

– سند ” راهبرد توسعه شهر” محصولي نيست كه به سرعت توليد و به جرا درآيد، بلكه فرايندي است زمان بر كه در طولاني مدت تحقق مي يابد. از اين رو فرايند CDS‌ از “نهادينه سازي” آن غير قابل انفكاك است. براي كليه شركت كنندگان در اين فرايند و همچنين براي عامه مردم بايد نهادهاي مسئول اين فرايند، خواه سازمان جديدي كه به اين منظور تاسيس مي شود و خواه در سازمان هاي موجود، قابل تشخيص ومعلوم باشند.

گام هشتم: پايش

مرحله پايش را نمي توان از مرحله اجرا مجزا دانست. اين دو مرحله به طور همزمان انجام مي پذيرند. تكليف مكانيزم هاي پايش و ارزيابي، به عنوان بخشي از “برنامه كار مرحله اجرا” پيشاپيش با حضور كليه مشاركت كنندگان روشن گرديده است و وظيفه آن ايجاد حلقه هاي “باز- خورد” در فرآيند بر نامه ريزي است. پايش فرآيندمستمري است كه در طول مرحله اجرا اطلاعات پر اهميتي را براي طرف هاي ذي مدخل فراهم ساخته و پايه لازم جهت حسابرسي و پاسخگو بودن در قبال مصرف منابع محدود ايجاد مي نمايد.

ويژگي هاي يك سيستم پايش به شكل ذيل است:

الف:وضوح: وجود اهداف واضح و شاخص هاي قابل اندازه گيري و معتبر

ب: انجام دهنده: چه كسي پايش چه چيز يا چه كسي آن را انجام مي دهد؟چگونه و به چه منظور؟

شكل(2): فرآيند تهيه، اجرا و پايش سند استراتژي توسعه شهري

1- Argon model ↑
1- Where are we now ? ↑
2- where are we going? ↑
3-Where are we want to be?4- Where are we get there? ↑
1-Policy ↑
2-Porograms ↑
3-Practices ↑
4-Action ↑
1-Measurable Results ↑
1- Strategy Initiatives ↑
2- Implementation Work Plan ↑
1- Action Plan ↑
2- Implimentstion Process ↑
1- Monitoring ↑